კვლევა ხსნის, რატომ აგრძელებს ზოგიერთი ადამიანი თვითსაბოტაჟს

ზოგიერთი ადამიანი უბრალოდ ვერ სწავლობს გამოცდილებაზე; ისინი ვერ აცნობიერებენ, რომ პრობლემას მათივე ქცევა იწვევს.

ადამიანების უმეტესობა, ცუდი გადაწყვეტილებისთვის მიღებული ნეგატიური შედეგის შემდეგ, მომავალში ცვლის ქცევას, რათა მსგავსი შედეგი თავიდან აიცილოს. ეს ჩვეულებრივი ამბავია. მაგრამ ბევრ სამეგობრო წრეში არის ერთი ადამიანი, რომელიც, როგორც ჩანს, ვერასდროს სწავლობს ამ შედეგებზე და ერთი და იგივე ცუდი გადაწყვეტილებებით მუდმივად საკუთარ თავს ვნებს.

რატომ იქცევიან ასე? ავსტრალიაში, სიდნეის ახალი სამხრეთ უელსის უნივერსიტეტის (UNSW) მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ასეთ ადამიანებს, როგორც ჩანს, არ შეუძლიათ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დამყარება საკუთარ არჩევანსა/ქცევასა და ცუდ შედეგს შორის. ამის შესახებ ნათქვამია ჟურნალ Nature Communications Psychology-ში გამოქვეყნებულ ახალ ნაშრომში.

2023 წელს, UNSW-ს ნეირომეცნიერმა ფილიპ ჟან-რიშარ დიტ ბრესელმა და მისმა კოლეგებმა შეიმუშავეს ექსპერიმენტული ვიდეოთამაში, რათა გამოეკვლიათ, თუ რატომ აგრძელებს ზოგიერთი ადამიანი ერთი და იმავე ცუდი არჩევანის გაკეთებას. მონაწილეები ინტერაქტიულ ონლაინ თამაშს თამაშობდნენ, სადაც ქულების მოსაპოვებლად ორ პლანეტას შორის ერთ-ერთზე უნდა დაეკლიკათ „სავაჭროდ“.

თავდაპირველად, სწორი პლანეტის არჩევის შანსი 50% იყო. შემდეგ მკვლევრებმა ახალი ელემენტი დაამატეს: ერთ-ერთ პლანეტაზე დაკლიკებისას, შემთხვევათა 20%-ში მეკობრეების კოსმოსური ხომალდი ჩნდებოდა და მოთამაშეს ქულების მეხუთედს „სტაცებდა“. მეორე პლანეტის არჩევისას კი ნეიტრალური ხომალდი ჩნდებოდა, რომელიც ქულებს არ ართმევდა.

შედეგად, მონაწილეები ორ მკაფიო ჯგუფად გაიყვნენ: ისინი, ვინც თამაშის პრინციპს მიხვდნენ და შეწყვიტეს იმ პლანეტასთან „ვაჭრობა“, რომელიც მეკობრეების ხომალდს წარმოქმნიდა, და ისინი, ვინც ეს ვერ შეძლეს. ქულების დაკარგვა არავის სიამოვნებდა, მაგრამ მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ მათ, ვინც სათამაშო სტრატეგია არ შეცვალეს, უბრალოდ ვერ დაამყარეს კავშირი საკუთარ ქცევასა და ნეგატიურ შედეგს შორის.

ექსპერიმენტების შედეგად, გუნდმა სამი განსხვავებული ქცევითი ფენოტიპი გამოავლინა:

• მგრძნობიარეები (Sensitives): ადვილად ამყარებენ კავშირს არჩევანსა და შედეგს შორის და ადაპტირებენ ქცევას.

• გაუცნობიერებლები (Unawares): თავდაპირველად ვერ ამყარებენ კავშირს, მაგრამ დამატებითი ინფორმაციის ან მინიშნებების მიღების შემდეგ, შეუძლიათ ქცევის შეცვლა.

• კომპულსურები (Compulsives): შედეგების მიუხედავად, მაინც აგრძელებენ ცუდი გადაწყვეტილებების მიღებას.

გაფართოებული კვლევა

უახლესი კვლევა წინა ნაშრომს ეფუძნება. ამჯერად, მკვლევრებმა ყველა სუბიექტს აცნობეს, თუ რომელი პლანეტა რომელ ხომალდთან იყო დაკავშირებული და რომელი იწვევდა ქულების დაკარგვას. მათ ასევე გააფართოვეს მონაწილეთა ჯგუფი 24 ქვეყნიდან და ჩაატარეს ექვსთვიანი შემდგომი კვლევა.

ფენოტიპების განაწილება 2023 წლის კვლევის მსგავსი აღმოჩნდა: 26% მგრძნობიარე, 47% გაუცნობიერებელი და 27% კომპულსური. ეს ქცევითი პროფილები ექვსი თვის შემდეგაც უცვლელი დარჩა.

„ისინი, როგორც ჩანს, კონკრეტულად იმასთან ბრძოლაში უჭირთ, რომ დაინახონ კავშირი საკუთარ ქმედებებსა და მის შედეგებს შორის,“ — ამბობს დიტ ბრესელი. „ძირითადად, ბევრი ადამიანი (ჩვენი გაუცნობიერებელი და კომპულსური ფენოტიპები) ადვილად ვერ სწავლობს, თუ როგორ არის მათი ქმედებები პრობლემა. ისინი ვერ აცნობიერებენ საკუთარ გავლენას იმ მოვლენებზე, რომელთა თავიდან არიდებაც ძალიან სურთ.“

მკვლევრებისთვისაც კი დამაბნეველია, თუ რატომ აგრძელებდა ამდენი კომპულსური მონაწილე ცუდი არჩევანის გაკეთებას, თუნდაც ახალი ინფორმაციის მიღების შემდეგ.

საჭიროა უკეთესი ინტერვენციები

„ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ კომპულსურები ძალიან კარგად აცნობიერებენ, როგორ იქცევიან და ასევე ფიქრობენ, რომ მათი ქცევა ოპტიმალურია — მიუხედავად იმისა, რომ ეს ასე არ არის,“ — ამბობს დიტ ბრესელი. „ეს მიუთითებს, რომ მთავარი პრობლემა ქმედებების ფარდობითი ღირებულების აღიარებასა და შესაბამისი ქცევითი სტრატეგიის ჩამოყალიბებას შორისაა.“

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კომპულსურები კოგნიტურ-ქცევითი ინტეგრაციის დეფიციტს ავლენენ. „ეს იმას ჰგავს, თითქოს ისინი ფიქრობენ: „კი, რა თქმა უნდა, მოქმედება A კარგია, მოქმედება B — ცუდი... 50-50-ზე გაყოფის ნაცვლად, 60-40-ზე გავაკეთებ“,“ — ამბობს დიტ ბრესელი. „სინამდვილეში, მათ სრულად უნდა შეწყვიტონ და 100-0-ზე გადავიდნენ.“

რა შეიძლება იყოს ამ მუდმივი ცუდი გადაწყვეტილებების მიღების მიზეზი? „არ ვიცით, მაგრამ ის ფაქტი, რომ ადამიანების უმეტესობას ხელახალი ტესტირებისას იგივე პროფილი აქვს, მიუთითებს, რომ ეს ერთგვარი თვისებაა: სტაბილური კოგნიტურ-ქცევითი ტენდენცია,“ — ამბობს დიტ ბრესელი.

ამან, შესაძლოა, უფრო ეფექტიანი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კამპანიების შექმნას შეუწყოს ხელი, რომლებიც, როგორც წესი, ფოკუსირებულია კომპულსური ქცევების (მაგალითად, მოწევა, სმა, აზარტული თამაშები) რისკების შესახებ ფაქტობრივი ინფორმაციის მიწოდებაზე. ამ კვლევის შედეგები ნათლად აჩვენებს, რომ კომპულსურებისთვის ინფორმაცია საკმარისი არ არის თვითსაბოტაჟური ქცევის შესაცვლელად.

„ჩვენ ნამდვილად ჯერ არ გაგვიხსნია ეს საქმე,“ — ამბობს დიტ ბრესელი. „შესაძლოა, არანაირი რაოდენობის/ტიპის ინფორმაცია არ იყოს საკმარისი იმისთვის, რომ „იმ ერთ მეგობარზე“ გავლენა მოახდინოს და რაღაც გაცილებით უფრო კომპლექსური იყოს საჭირო. მაგრამ ადამიანების უმეტესობა მაინც რეაგირებს სასარგებლო ინფორმაციაზე, ასე რომ, სრული პასუხის არარსებობის პირობებში, ჩემი რჩევაა, უბრალოდ, იყოთ კარგი მეგობარი და მიაწოდოთ მას ის ინფორმაცია/რჩევა, რომელიც, როგორც ჩანს, მას სჭირდება (კიდევ ერთხელ).“

ITNEWS-ის მეგობარი ვებ-გვერდია ITJOBS.GE. ITJOBS.GE-ზე ორგანიზაციებს და ფიზიკურ პირებს, აქვთ საშუალება განათავსონ როგორც ვაკანსები, ტრენინგები და ივენთები ასევე კონკრეტული Tech დავალებები, რისთვისაც ეძებენ დეველოპერებს, დიზაინერებს, სეო სპეციალისტებს და ა.შ. ITJOBS.GE - იპოვე დასაქმების საუკეთესო შესაძლებლობები ან გამოაქვეყნე ვაკანსია / დავალება და მიაწვდინე ხმა სასურველ აუდიტორიას.