20 წლის შემდეგ: ნიუ-ორლეანი „კატრინას“ იხსენებს და მომავლის შიშით ცხოვრობს

20 წლის წინ, ივორ ვან ჰეერდენი ნიუ-ორლეანს მოსალოდნელი კატასტროფის შესახებ აფრთხილებდა. რჩება თუ არა მისი გაფრთხილებები დღესაც უყურადღებოდ?

მომავალ თვეს აშშ-ის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე დამანგრეველი სტიქიური უბედურების, ქარიშხალ „კატრინას“, 20 წლისთავი სრულდება. მე-3 კატეგორიის შტორმი ხმელეთზე 2005 წლის 29 აგვისტოს გადმოვიდა. თავად შტორმი საკმარისად მძიმე იყო, მაგრამ წყლის მოზღვავებამ განსაკუთრებით ნიუ-ორლეანში გამოიწვია ქაოსი, როდესაც ქალაქის დამცავი ჯებირები ჩამოინგრა, რამაც ქალაქის დიდი ნაწილის დატბორვა და 1,392 ადამიანის სიკვდილი გამოიწვია. National Geographic-ი ამ თარიღს ახალი დოკუმენტური სერიალით აღნიშნავს: „ქარიშხალი კატრინა: რბოლა დროსთან“.

ხუთნაწილიანი დოკუმენტური ფილმი მიზნად ისახავს, გასცდეს წარსულის სათაურებს და ხელახლა შეისწავლოს მრავალი სისტემური ჩავარდნა, ამავდროულად კი გვიჩვენოს „გადარჩენის, გმირობისა და გამძლეობის ისტორიები“.

დოკუმენტურ ფილმში ინტერვიუს იძლევა გეოლოგი და მეცნიერი ივორ ვან ჰეერდენი, რომელმაც კატასტროფამდე წლებით ადრე იწინასწარმეტყველა მოსალოდნელი საფრთხე. დაახლოებით 1998 წელს, ვან ჰეერდენმა ლუიზიანის სახელმწიფო უნივერსიტეტში (LSU) ქარიშხლების ცენტრი დააარსა და შტორმული მოქცევების პირველი კომპიუტერული მოდელირება დაიწყო. მისი სამუშაოს ნაწილი ნიუ-ორლეანის ჯებირების შემოწმებასაც მოიცავდა და რასაც ის ხედავდა, არ მოსწონდა: საკუთარი წონისგან ჩაზნექილი ან დიდი ბზარების მქონე ჯებირები.

2004 წელს ვან ჰეერდენი მონაწილეობდა „ქარიშხალ პემის“ იმიტირებულ სცენარში, რომელიც კატასტროფის ყველაზე ცუდ ვარიანტს განიხილავდა. „ჩვენ ნამდვილად ვიმედოვნებდით, რომ ეს სავარჯიშო ყველას გამოაფხიზლებდა, მაგრამ, გულწრფელად რომ ვთქვათ, რამდენჯერმე დაგვცინეს კიდეც,“ — განუცხადა ვან ჰეერდენმა Ars-ს. ის იხსენებს, როგორ უთხრა FEMA-ს წარმომადგენელ ქალს, რომ ევაკუირებულთა განსათავსებლად კარვებზე უნდა ეფიქრათ: „მან მიპასუხა: „ამერიკელები კარვებში არ ცხოვრობენ““.

როგორ მოხდა ყველაფერი ასე ცუდად?

(მარცხნივ) ნიუ-ორლეანის ცენტრის დაცარიელებული ქუჩები იმ დროს, როდესაც ქარიშხალი „კატრინა“ ხმელეთზე გადმოდის. კადრი ვიდეოდან: ABC News Videosource

( მარჯვნივ) კომპიუტერით გენერირებული გამოსახულება, რომელიც ნიუ-ორლეანში „ჯამის ეფექტს“ გვიჩვენებს.

ვან ჰეერდენის თქმით, 1965 წლის „ბეტსის“ ქარიშხლის შემდეგ, ფედერალურმა მთავრობამ ჯებირების მშენებლობის პროგრამა დაიწყო, რომელსაც აშშ-ის არმიის ინჟინერთა კორპუსი (USACE) ხელმძღვანელობდა.

„თავიდანვე, კორპუსმა ჯებირების სიმაღლის დასადგენად ძალიან ძველი მეცნიერება გამოიყენა,“ — ამბობს ვან ჰეერდენი. „მათ ჰქონდათ წვდომა ბევრად უკეთეს მონაცემებზე, მაგრამ რატომღაც მათი გამოყენება არ ისურვეს. ამიტომ, მათ ჯებირები ზედმეტად დაბალი ააშენეს.“

„მათ ასევე დააიგნორეს საკუთარი გეოტექნიკური მეცნიერება ჯებირების დაპროექტებისას,“ — განაგრძობს ის. „ზოგიერთი მათგანი ქვიშაში, ძალიან არაღრმა საძირკვლით აშენდა, ასე რომ, წყალმა უბრალოდ ქვეშ გაიარა და ჯებირი ააფეთქა. მე-17 ქუჩის არხთან, მთელი ჯებირის სტრუქტურა 60 მეტრით გადაადგილდა.“

ამას დაემატა გარემოს ცვლილებებიც. წარსულში ჭაობები, განსაკუთრებით კვიპაროსის ხეების ჭაობები, შტორმული მოქცევისგან გარკვეულ დაცვას უზრუნველყოფდა. მაგრამ რეგიონში ჭაობები მკვეთრად შეიცვალა Mississippi Gulf Outlet არხის გათხრის შემდეგ. „ეს იყო ღია არხი მოქცევისთვის, რომ ნიუ-ორლეანში შესულიყო,“ — ამბობს ვან ჰეერდენი. „მარილიანმა წყალმა გაანადგურა ჭაობები... მიწის ჯებირები კი არაფრით იყო გამაგრებული, ამიტომ ისინი უბრალოდ ჩამოინგრა. დაიშალა. ამიტომაც დაატყდა თავს წმინდა ბერნარდის რაიონს სამმეტრიანი წყლის ტალღა.“

გადარჩენისთვის ბრძოლა

ამას დაემატა FEMA-ს ბიუჯეტის დრამატული შემცირება მაშინდელი პრეზიდენტის, ჯორჯ ბუშის, დროს და ნიუ-ორლეანის მერის, რეი ნაგინის, მიერ სავალდებულო ევაკუაციის ბრძანების დაგვიანებით გამოცემა.

„ჩვენ ახლა ვიცით, რომ USACE-ს ჰყავდა ადამიანი სანაპირო დაცვის ვერტმფრენში, რომელიც ლონდონის ავენიუს არხის ჩამონგრევას პირველივე დღეს, დილის 9:06 საათზე, შეესწრო,“ — ამბობს ვან ჰეერდენი. „ის ბატონ-რუჟში ჩავიდა და კორპუსის გარდა, არავისთვის არაფერი უთქვამს. ასე რომ, კორპუსმა ძალიან ადრე იცოდა, რა ხდებოდა და არაფერი გააკეთა. მათ ჰქონდათ დიდი მეგაფონი და მილიონობით დოლარი საზოგადოებასთან ურთიერთობებში და აგრძელებდნენ იმის თქმას, რომ ეს ღვთის ნება იყო.“

USACE-ს მომხდარისთვის ოფიციალურად ბოდიში არასდროს მოუხდია. „კატრინას“ შემდეგ არცერთ მათგანს სამსახური არ დაუკარგავს,“ — ამბობს ის. LSU-მ კი ვან ჰეერდენი 2009 წელს გაათავისუფლა. მიუხედავად იმისა, რომ უნივერსიტეტს მიზეზი არ დაუსახელებია, ფართოდ ვრცელდებოდა ვარაუდი, რომ ეს ვან ჰეერდენის მიერ USACE-ის მწვავე კრიტიკის გამო მოხდა.

„კიდევ ერთი მოქმედი ნაღმი“

ჯებირები მას შემდეგ აღადგინეს და ვან ჰეერდენი აღიარებს, რომ ზოგიერთი შეკეთება მყარია. „მაგრამ მათ არ გაითვალისწინეს — და ეს რამდენიმე წლის წინ აღიარეს — ლუიზიანაში მიწის დაწევა, რაც ყოველ საუკუნეში დაახლოებით 60-75 სმ-ს შეადგენს. და მათ არ გაითვალისწინეს გლობალური კლიმატის ცვლილება და მასთან დაკავშირებული ზღვის დონის აწევა,“ — ამბობს ის.

ვან ჰეერდენმა შტორმული მოქცევის მოდელები ზღვის დონის ერთმეტრიანი აწევის პირობებში გაუშვა. „რაც ვნახეთ, იყო ის, რომ ნიუ-ორლეანში ჯებირები საკმარისად მაღალი არ იქნებოდა,“ — თქვა მან. „არ მინდა ამის თქმა, მაგრამ, როგორც ჩანს, ეს კიდევ ერთი მოქმედი ნაღმია. მეცნიერება სიმართლის ძიებაა. თუ მეცნიერებას უგულებელყოფ, შედეგსაც მიიღებ.“

„ბევრ რაიონში ჩვენ უკან დახევა გვჭირდება,“ — ამბობს ვან ჰეერდენი. „ჩვენ უნდა გავიტანოთ სახლები და შენობები და აღვადგინოთ ბუნებრივი მცენარეულობა, აღვადგინოთ ჭაობები. ეს რწმენა, რომ „ოჰ, ჩვენ დიდ კედელს ავაშენებთ“ — გრძელვადიან პერსპექტივაში არ იმუშავებს.“

„იმედი მაქვს, მაყურებლები გააცნობიერებენ, რომ დიახ, ეს ჩვენი ისტორიის ნაწილია, მაგრამ ზოგჯერ წარსული აწმყოს გასაღებია. და ჰკითხავენ საკუთარ თავს: „ნუთუ ეს იმის მაუწყებელია, რაც მომავალში გველის?““

„ქარიშხალი კატრინა: რბოლა დროსთან“-ის პრემიერა გუშინ, 27 ივლისს, National Geographic-ზე შედგა. ის სტრიმინგისთვის ხელმისაწვდომი იქნება დღეიდან, 28 ივლისიდან, Disney+-სა და Hulu-ზე.

ITNEWS-ის მეგობარი ვებ-გვერდია ITJOBS.GE. ITJOBS.GE-ზე ორგანიზაციებს და ფიზიკურ პირებს, აქვთ საშუალება განათავსონ როგორც ვაკანსები, ტრენინგები და ივენთები ასევე კონკრეტული Tech დავალებები, რისთვისაც ეძებენ დეველოპერებს, დიზაინერებს, სეო სპეციალისტებს და ა.შ. ITJOBS.GE - იპოვე დასაქმების საუკეთესო შესაძლებლობები ან გამოაქვეყნე ვაკანსია / დავალება და მიაწვდინე ხმა სასურველ აუდიტორიას.