ტყის ხანძრები აშშ-ის ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის სისტემას საფრთხეს უქმნის

ათი წლის წინ, ვისკონსინ-მედისონის უნივერსიტეტის ატმოსფეროს მეცნიერი, ტრეისი ჰოლოუეი, იტყოდა, რომ აშშ-ში ჰაერის დაბინძურებასთან ბრძოლა უდიდესი წარმატების ისტორია იყო. „ჩვენი ჰაერი თითქმის ყველგან და თითქმის ყველა დამაბინძურებლისგან სუფთავდებოდა,“ — ამბობს ის. მაგრამ ორი წლის წინ, 2023 წლის ივნისში, როდესაც კანადიდან ტყის ხანძრის კვამლი გავრცელდა, მის მშობლიურ შტატში ჰაერის ხარისხი ისტორიულად დაბალ ნიშნულამდე დაეცა.

სულ გასულ თვეს, რეგიონის ჰაერის ხარისხი კვლავ არაჯანსაღ დონემდე გაუარესდა. მიზეზი ისევ ტყის ხანძრები იყო.

მიუხედავად იმისა, რომ აშშ-მა მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია სამრეწველო და საავტომობილო დაბინძურების შემცირებაში, ხანძრების მზარდი სიხშირე და ინტენსივობა „აშლის იმ მიღწევებს, რომლებსაც ამ ძალისხმევით მივაღწიეთ,“ — აცხადებს ჯორჯიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის აეროზოლების მკვლევარი, ნგა ლი „სელი“ ნგი.

ეს ცვალებადი დინამიკა გამოწვევას უქმნის როგორც მოსახლეობას, ისე მკვლევრებს. მაღალი ხარისხის მონიტორების უმეტესობა, რომლებიც დაბინძურების დონეს ზომავს, დიდი ქალაქებისა და სტაციონარული წყაროების (მაგალითად, ქვანახშირზე მომუშავე ელექტროსადგურების) მახლობლად არის განთავსებული და აშშ-ის ტერიტორიას თანაბრად არ ფარავს. რეგიონებს, სადაც ასეთი სადგურები არ არის, „ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის უდაბნოებს“ უწოდებენ და ისინი მოწყვლად ჯგუფებს ადგილობრივი პირობების შესახებ ინფორმაციის გარეშე ტოვებენ.

„ხანძრები ნამდვილად ცვლის სურათს,“ — ამბობს ჰოლოუეი.

სისტემა, რომელიც გამოწვევებს ვეღარ უმკლავდება

1970 წელს მიღებული „სუფთა ჰაერის აქტის“ შემდეგ, აშშ-ის გარემოს დაცვის სააგენტო (EPA) მონიტორინგს უწევს დამაბინძურებლების — განსაკუთრებით ნახშირბადის მონოქსიდის, აზოტის დიოქსიდის, ოზონის, მყარი ნაწილაკებისა და გოგირდის დიოქსიდის — დონეს. ამ მონაცემების საფუძველზე იქმნება ჰაერის ხარისხის ინდექსი (AQI) — რიცხვითი და ფერადი კოდირების სისტემა, რომელიც საზოგადოებას ჰაერის უსაფრთხოების შესახებ აწვდის ინფორმაციას.

მიუხედავად იმისა, რომ აშშ-ს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მოწინავე მონიტორინგის სისტემა აქვს, მასში ხარვეზები არსებობს. მარეგულირებელი მონიტორები დაახლოებით 50,000 დოლარი ღირს და მუდმივ მოვლას საჭიროებს, ამიტომ შტატები მათ ისეთ ადგილებში აყენებენ, სადაც მაღალი დაბინძურებაა მოსალოდნელი. შედეგად, აპრილში გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, აშშ-ის ოლქების 59%-ს — სადაც 50 მილიონზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს — ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის სადგური არ გააჩნია. ეს „უდაბნოები“ ძირითადად სამხრეთისა და შუა დასავლეთის სოფლად მდებარე ოლქებშია.

ეს ხარვეზები განსაკუთრებით მწვავედ ვლინდება ტყის ხანძრების დროს, რომლებიც ხშირად იწყება მეჩხრად დასახლებულ, მონიტორინგის გარეშე დარჩენილ ტერიტორიებზე. ხანძრები არაპროგნოზირებადია, ხოლო მათი კვამლი ასობით კილომეტრზე ვრცელდება და შორეული დასახლებების ჰაერის ხარისხსა და საზოგადოებრივ ჯანმრთელობაზე ახდენს გავლენას.

ახალი ტექნოლოგიები გამოწვევების საპასუხოდ

ცვალებადი დინამიკა მკვლევრებს აიძულებს, გააფართოონ მონიტორინგის ინფრასტრუქტურა და შეავსონ ის თანამედროვე ტექნოლოგიებით, რათა ფართოდ გავრცელებული დაბინძურება აღრიცხონ.

დაბალბიუჯეტიანი სენსორები მოქალაქეებს საშუალებას აძლევს, საკუთარ თემებში ჰაერის ხარისხის შესახებ მონაცემები საზოგადოების ჩართულობით შეაგროვონ. მობილური მონიტორინგი, როგორიცაა ნიუ-იორკის ინიციატივა, სპეციალური მანქანებით ზომავს დაბინძურებას მოწყვლად რაიონებში. სატელიტები კი კრიტიკულ ინფორმაციას გვაწვდის, რადგან მათ შეუძლიათ დამაბინძურებლების დონის შეფასება და მათი ტრანსპორტირების გზების დადგენა.

„სატელიტები გვაძლევს საშუალებას, დავინახოთ, სად გვაქვს ხარვეზები ამ „უდაბნოებში“,“ — ამბობს მერი ული, დასავლეთის შტატების საჰაერო რესურსების საბჭოს აღმასრულებელი დირექტორი. „ვინაიდან ხანძრები სეზონიდან სეზონამდე იცვლება, ჩვენ გვჭირდება ინსტრუმენტი, რომელიც ფართო არეალს მოიცავს. კოსმოსში არსებული სატელიტები სწორედ ამ ამოცანისთვისაა შექმნილი,“ — დასძენს ჰოლოუეი.

სხვა მიღწევები მეცნიერებს დაბინძურების შემადგენლობის უფრო დეტალურად შესწავლის საშუალებას აძლევს. მაგალითად, PM2.5 — 2.5 მიკრომეტრის ან უფრო მცირე დიამეტრის მქონე მყარი ნაწილაკები — სუნთქვისა და გულის პრობლემებს იწვევს. ნგა ლი ნგი ხელმძღვანელობდა სისტემის, ASCENT-ის, შექმნას, რომელიც PM2.5-ის კონკრეტულ ქიმიურ შემადგენლობას ზომავს და ადგენს, რომელი ნაწილაკებია ყველაზე ტოქსიკური ადამიანის ჯანმრთელობისთვის.

მიმდინარე წლის იანვარში, ლოს-ანჯელესის ოლქში გაჩენილი ხანძრების შემდეგ, ნგისა და მისმა კოლეგებმა ASCENT-ის სისტემა გამოიყენეს და დაადგინეს, რომ ჰაერში ტყვიის კონცენტრაცია საშუალო დონესთან შედარებით დაახლოებით 110-ჯერ გაიზარდა. ეს, სავარაუდოდ, ტყვიის შემცველი მანქანების, პლასტმასის, შენობებისა და სხვა მასალების წვამ გამოიწვია.

„მიუხედავად იმისა, რომ ტყის ხანძრები ახალ გამოწვევას წარმოადგენს, ჩვენ გვაქვს დამატებითი ინსტრუმენტები, რომლებიც ჰაერის ხარისხის გაგებაში გვეხმარება,“ — ამბობს ული. „და საბოლოო ჯამში, ეს არის ჩვენი მიზანი: გავიგოთ, ვიწინასწარმეტყველოთ და დავიცვათ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობა.“

ITNEWS-ის მეგობარი ვებ-გვერდია ITJOBS.GE. ITJOBS.GE-ზე ორგანიზაციებს და ფიზიკურ პირებს, აქვთ საშუალება განათავსონ როგორც ვაკანსიები, ტრენინგები და ივენთები ასევე კონკრეტული Tech დავალებები, რისთვისაც ეძებენ დეველოპერებს, დიზაინერებს, სეო სპეციალისტებს და ა.შ. ITJOBS.GE - იპოვე დასაქმების საუკეთესო შესაძლებლობები ან გამოაქვეყნე ვაკანსია / დავალება და მიაწვდინე ხმა სასურველ აუდიტორიას.